Is waardegerichte zorg ook de toekomst voor de eerstelijnszorg?

01 februari 2020

Het is nog maar de vraag of de eerste lijn in de huidige structuur, de organisatie en kwaliteit van zorg kan verbeteren, laat staan een bijdrage kan leveren aan de reductie van zorgkosten. Dat heeft zo zijn grens. Laten we het eens over een andere boeg gooien; kostenreductie, dat mag nooit het doel zijn voor de eerstelijnszorg.

De laatste jaren is er in Nederland veel discussie over de betaalbaarheid van de zorg. Die staat onder druk. Vooral door de toename van kwetsbare ouderen, maar ook door de stijging van het aantal chronisch zieken en de ontwikkeling van nieuwe, effectieve en tegelijk kostbare behandelmethoden. De eerstelijnszorg zet zijn beste beentje voor. Door de druk van buitenaf om de zorgkosten te drukken en alsmaar te innoveren, komen huisartsen en andere zorgverleners echter handen tekort.

Stijgende zorgkosten door stijgende zorgvraag

Op het moment krijgen veel zorgverleners een vergoeding per geleverde behandeling. Dit houdt in dat bij een stijgende zorgvraag de kosten in de gehele gezondheidszorg stijgen. Zoals Porter en zijn medeauteurs in hun artikel ‘Redesigning Primary Care: A Strategic Vision to Improve Value By Organizing Around Patients’ Needs’ (Health Affairs Vol. 32, No. 3:2013) beschrijven, leidt een betaling per behandeling tot meer kosten en werkt tegengestelde belangen in de hand. De zorgverleners moeten zich kunnen bezighouden met de waarde die de zorg voor de patiënten heeft. Zie ook de blogreeks.

Waardegedreven zorg

In het artikel beschrijft Porter de patiëntwaarde als: “de voor de patiënt behaalde resultaten gedeeld door de kosten die zijn gemaakt om deze resultaten te behalen”. De opbrengst van een behandeling verschilt per individuele patiënt. Voor de één is een snelle diagnose belangrijk, voor de ander de mate van herstel of goede voorlichting. Dit maakt het lastig om de exacte patiëntwaarde vast te stellen. Toch is het belangrijk om binnen de eerstelijnszorg deze toegevoegde waarde te kunnen aantonen. Zo kunnen zorgverleners ook naar waarde worden beloond. Deze visie heet ‘Value-based Healthcare’ of waardegedreven zorg.

Het verschil tussen het traditionele zorgmodel en het waardegedreven zorgmodel is dat de zorg bij de laatste rondom de patiënt wordt georganiseerd. De zorgverlener en de patiënt doorlopen de hele zorgcyclus aan de hand van een reeks vooraf gedefinieerde (objectieve) zorgbehoeften. Met als uiteindelijke doel om met toenemende efficiëntie de gezondheidsresultaten te verbeteren.

Onvoldoende transparantie rondom kwaliteit

De kwaliteit van de eerstelijnszorg wordt nu al volop gemeten. Bijvoorbeeld via enquêtes die anoniem door patiënten kunnen worden ingevuld. De praktijk krijgt een overzicht van de patiëntbeleving via de zorgverzekeraar, maar zelden praktische tips om de dienstverlening te verbeteren. Of de kwaliteit van de praktijk wordt vastgesteld via een behandelgemiddelde. Ligt het behandelgemiddelde van de praktijk boven het gemiddelde in de regio? Dan staat de praktijk gelijk onder verscherpt toezicht van de zorgverzekeraar. De data van andere praktijken wordt niet openbaar gemaakt. En hoe die berekeningen van de zorgverzekeraar tot stand komen? Dat is hun kleine geheimpje.

Binnen de eerstelijnszorg worden veel kwaliteitsmetingen gedaan. De vraag is of deze daadwerkelijk de kwaliteit van de geleverde zorg weergeven. Een behandelgemiddelde hangt af van de complexiteit van de casuïstiek. Enquêtes laten veel patiënten links liggen, waardoor de resultaten een vertekend beeld kunnen geven. Bovendien worden al deze resultaten niet openbaar gemaakt zolang de resultaten beneden peil zijn. Hoe kunnen praktijken dan van elkaar leren om hun zorgverlening te verbeteren?

Waardegedreven zorg heeft als uitgangspunt waarde toe te voegen voor de patiënt. Deze waarde wordt vastgesteld door de geleverde zorguitkomsten te delen door de gemaakte kosten. Deze waarde moet transparant en inzichtelijk zijn, zodat de geleverde waarde kan worden beloond in plaats van de behandeling of het volume van de geleverde zorg. De patiënt dient actief betrokken te worden bij het definiëren van de voor hem belangrijke zorguitkomsten. Hierdoor staan de voor de patiënt relevante uitkomsten centraal.

De patiënt staat centraal, toch?

De betrokkenheid van de gebruiker is in geen enkele sector zo laag als in de gezondheidszorg. Tegenwoordig laten mensen zich informeren over de aankoop van een huis, auto of mobiele telefoon. Maar wanneer een patiënt zich interesseert voor mogelijke behandelingen, moet hij zich door een enorme hoeveelheid informatie worstelen om hier meer over te weten te komen. Medische kennis is niet gemakkelijk toegankelijk wanneer je geen achtergrondkennis hebt. Patiënten zijn daarom volledig afhankelijk van de behandelaar om zich te laten informeren over de best mogelijke behandeling.

De laatste jaren zijn er veel patiënten folders ontwikkeld. Ook is veel informatie te vinden op het internet. Met die kennis is de patiënt echter nog niet direct in staat om een juiste diagnose en juiste behandeloptie te kiezen. De dialoog tussen patiënt en behandelaar moet zorgen voor een grotere betrokkenheid van de patiënt bij de behandeling. Binnen de visie van waardegedreven zorg bepaalt een subgroep van patiënten met een vergelijkbare medische conditie zijn eigen uitkomstwaarden, waarmee de behandelaar, of het team van behandelaars en patiënt samen aan de slag gaan. Dit zal ten goede komen aan de kwaliteit van de geleverde zorg en de behandelresultaten verbeteren.

Wat als de eerstelijnszorg niet innoveert?

Binnen het huidige zorgmodel blijven de zorgkosten jaarlijks stijgen. De patiënt blijft lijdend voorwerp in een behandeling waar de behandelaren over beslissen. Elke behandelaar trekt hierin zijn eigen plan, waardoor de patiënt verschillende kanten op wordt gestuurd. Praktijken worden afgerekend op ondoorzichtige, niet objectief vastgestelde kwaliteitsmetingen. De roep om verandering komt van binnen de eerstelijnszorg, maar ook van buitenaf wordt er druk opgelegd om te innoveren. Door de transities van de afgelopen jaren komen steeds meer complexe patiënten bij de huisarts en neemt dus de druk op eerstelijns zorgprofessionals toe. De zorgvraag groeit de komende tijd met 3,5 procent per jaar. Het personeelstekort staat hoog op de agenda. De werkdruk is nu al hoog. Door schaarste zal de urgentie – om het anders te organiseren – gaan toenemen. De verandering is al gaande, op kleine schaal. De overstap van een traditioneel model naar waardegedreven zorg is al begonnen. Door deze transitie ontstaat er een transparanter zorgaanbod, waarbij kwaliteit en kosten met elkaar in de juiste verhouding staan. Dit is een transactiemodel dat we ook uit andere sectoren kennen. Kosten en kwaliteit worden constant verbeterd door de druk van de vragers en de wensen van de patiënt. Zorgaanbieders met de beste proces- en behandeluitkomsten verwerven zo de beste positie in hun verzorgingsgebied.

De vraag is niet of verandering noodzakelijk is, maar wanneer en hoe dit het beste kan worden vormgegeven. Dat vraagt om samenwerking tussen verschillende zorgaanbieders. De input en betrokkenheid van zorgverleners, zorgverzekeraars en patiënten zijn hierbij onmisbaar.