Waardegedreven zorg: hoe zetten we de verandering in gang?

In de discussie rondom waardegedreven zorg gaat het meestal om de theorie en de inhoud. Bij de huidige trials in de eerstelijnszorg kijken de deelnemende partijen naar de filosofie en de structuur van het model zoals dit beschreven is door Elizabeth Teisberg en Michael Porter. Het veranderen van het zorgstelsel verlangt echter meer. De cultuur en de mindset binnen de zorgverlening moet veranderen. Ook vraagt waardegedreven zorg om een andere leiderschapsstijl binnen zorgorganisaties, maar ook van de beleidsmakers. Hoe zetten we deze cultuuromslag in gang?

De voorwaarden voor verandering.

Voor de verandering van het zorgstelsel is er een visie nodig die beschrijft waar we naartoe willen. Deze visie beschrijft Michael Porter in zijn artikel voor de eerstelijnszorg. Dit is het eindpunt van de reis. Er is een noodzaak nodig om deze reis te starten. Die leggen onder andere zorgverzekeraars en beleidsmakers van buitenaf op, omdat ze de kostenstijging in de zorg willen beperken. Met deze visie en de noodzaak om te veranderen komt het veranderproces nog niet op gang. Daarvoor moeten ook de benodigde middelen aanwezig zijn.

Is er tijd en geld voor verandering?

Voor een grootschalige verandering is tijd en geld nodig. Als niemand bereid is om te investeren, loopt de verandering spaak. Eerstelijnspraktijken weten niet waar ze het geld vandaan moeten halen. Voor velen is het nu al moeilijk om rond te komen met de lage tarieven die ze uitbetaald krijgen.Beleidsmakers en zorgverzekeraars moeten geld vrijmaken om de eerstelijnszorg de mogelijkheid te geven om te veranderen; daar waar het nodig is.

Zorgprofessionals zien te weinig voordelen.

Veel zorgprofessionals zien geen noodzaak om het huidige systeem te vervangen. Er zijn patiënten genoeg en de meesten zijn tevreden over de geleverde zorg. Daarnaast heeft iedere praktijk de zorgprocessen op zijn eigen manier ingericht. De meeste zorgprofessionals weten niet dat er mogelijkheden zijn om de huidige kwaliteitsproblemen op te lossen en zorgprocessen te verbeteren. Dat komt door het gebrek aan transparantie; weinig praktijken delen hun fouten of successen met de buitenwereld. Zorgprofessionals hebben daardoor weinig zin om tijd en moeite te investeren in een ingewikkelde omvorming van het zorgstelsel.

Uitwerken van grootse plannen.

Geen enkele praktijk kan de overstap naar waardegedreven zorg in zijn eentje maken. Het model is daarvoor te complex en vergt veel onderlinge samenwerking met andere disciplines. Bovendien heeft het invoeren van waardegedreven zorg grote gevolgen voor een praktijk. Als niemand de eerste stap neemt, blijft waardegedreven zorg alleen een interessante theorie. Zonder een gezamenlijke visie zal geen enkele praktijk de sprong durven wagen.

Binnen de eerstelijnszorg weet misschien een enkeling hoe deze drie barrières (gebrek aan visie, noodzaak en middelen) te overwinnen zijn. Het is een grote uitdaging om de verandering succesvol door te voeren. Dat is niet iets wat een zorgprofessional even naast zijn dagelijkse taken kan regelen.

Verandermanagement voor waardegedreven zorg.

De omvorming van het huidige zorgstelsel naar waardegedreven zorg vraagt om een reorganisatie van de zorgprocessen. De waarde (betere behandel- en gezondheidsuitkomsten) voor de patiënt komt centraal te staan in plaats van het zorgvolume. Daarvoor moeten de huidige processen, doelstellingen en financieringsvormen op de schop.

Het grootste struikelblok is dat nu van medische professionals wordt verwacht dat ze het voortouw nemen. Het is echter de vraag of de inhoudelijke experts ook de verandering moeten leiden. Natuurlijk zijn zorgverleners nauw betrokken bij het veranderproces, maar ze moeten ook hun dagelijkse zorgtaken kunnen blijven vervullen. Dan blijft er weinig tijd over om grootschalige veranderingen door te voeren.

De transitie kan niet plaatsvinden binnen de huidige budgetten. Verandering vraagt een investering van tijd en energie. Hiervoor moeten geld, expertkennis, mankracht en middelen vrijgemaakt worden. Anders verloopt het veranderproces onnodig langzaam en verzandt het in oeverloze discussies zonder dat daar daadwerkelijke wordt geïmplementeerd. Plannen en mooie beleidsvisies zijn er genoeg. Papier is geduldig. Het gaat om actie en de focus op implementatie. Dat kan in kleine stappen maar met grote impact tot gevolg.

Verandermanagement is dus een project op zich. Het vraagt een structurele aanpak rondom drie aspecten: mindset, cultuur en leiderschap.

Wijziging van mindset

Binnen de waardegedreven zorg staat het verbeteren van patiëntwaarde centraal. Dit is de kern van het dagelijks werk, niet een gunstig bijproduct. Waardegedreven zorg is het middel om de patiëntwaarde constant te kunnen verbeteren (verbeteren van behandel- en gezondheidsuitkomsten). Het toevoegen van waarde voor de patiënt moet het uitgangspunt zijn voor de besluitvorming, werkoverleggen en processen. Deze mindset moet in elk aspect van de zorg terug te vinden zijn. Dat geldt voor de handelingen rondom de patiënt, maar ook voor het investeringsbeleid van de instelling. Het gedachtegoed van waardegedreven zorg moet doorsijpelen in elke laag van de zorgorganisatie.

Cultuurverandering

Op dit moment bestaat er nog te veel een afrekencultuur binnen de zorg. Fouten worden niet graag toegegeven. Zorgprofessionals zijn opgeleid als onafhankelijke beslissers, die niet graag op de vingers worden gekeken. Bij waardegedreven zorg zijn zorguitkomsten transparant gemaakt. Dit kan beangstigend zijn voor zorgverleners. Ze menen hun beslissingen te moeten verdedigen. Ook kan de medische professional door transparantie een deel van zijn autonomie verliezen, omdat processen uiteindelijk vaker volgens een afgestemde werkwijze zullen verlopen.

De openheid moet worden gebruikt om te innoveren, niet om af te straffen. Fouten horen bij het leerproces om de kwaliteit van de zorg te verbeteren. Deze verbetercultuur kan alleen ontstaan als alle betrokken zorgprofessionals bereid zijn om te leren, te groeien en te innoveren. Binnen medische teams kunnen de zorguitkomsten regelmatig gedeeld worden, zodat de nieuwe kennis van jonge professionals en de ervaring van degenen die langer in het vak werken, optimaal wordt gebruikt. Het kan helpen om de data in eerste instantie anoniem te delen, zodat niemand zich persoonlijk afgerekend voelt.

Leiderschap

Van bovenaf moet de visie van waardegedreven zorg actief worden gestimuleerd. De leiding van een organisatie moet het gedachtegoed van waardegedreven zorg actief uitdragen. Onderdeel hiervan is het stimuleren van enthousiastelingen, het belonen van goed gedrag, het uitdragen van de hierboven beschreven verbetercultuur en het benadrukken van het belang van de patiënt. Patiëntwaarde moet een vast agendapunt zijn tijdens bijeenkomsten en besprekingen. Verantwoordelijke professionals moeten primair de voor de patiënt relevante zorguitkomsten volgen bij de verschillende zorgteams en aansturen op de optimalisatie hiervan. Optimalisatie  vindt niet plaats door de zorgteams op de uitkomsten af te rekenen, maar door van elkaar te leren en door zorgprocessen continue te verbeteren en de verbeteringen vervolgens te monitoren.

Goede leiders geven enthousiaste medische professionals de ruimte. Het veranderproces begint bij enthousiastelingen die de tijd en de benodigde hulp krijgen om waardegedreven zorg in hun eigen praktijk vorm te geven. Ook het verkrijgen van relevante kennis door middel van opleiding of externe adviseurs hoort daarbij. Enthousiasme werkt aanstekelijk, dus binnen de kortste keren is de hele organisatie bezig met de overstap naar waardegedreven zorg.

Kortom, de verandering naar waardegedreven zorg kunnen zorgverleners niet eventjes naast hun huidige dagelijkse werkzaamheden doen. De organisatie en sturing rondom zorgvolume verleggen naar sturing en organisatie rondom patiëntwaarde vraagt om een grote verandering. De processen, structuren en doelstellingen in de eerstelijnszorg moeten onder de loep worden genomen en het beloningssysteem zal volledig veranderen. Door goed leiderschap kan de cultuur en de mindset onder zorgverleners veranderen. De visie van waardegedreven zorg moet gaan leven onder de zorgprofessionals. Zorgverzekeraars en beleidsmakers moeten de middelen ter beschikking stellen om het veranderproces te faciliteren. Pas als alle partijen samenwerken, kan het huidige zorgstelsel uitgroeien tot een systeem waarin waarde (verbeteren van behandel- en gezondheidsuitkomsten) de belangrijkste uitkomstmaat is.